4. จตุตฺถนโย สงฺคหิเตนสงฺคหิตปทวณฺณนา

[191] ติณฺณํ สงฺคหานนฺติ ขนฺธายตนธาตุสงฺคหานํฯ สงฺคหณปุพฺพํ อสงฺคหณํ, อสงฺคหณปุพฺพํ สงฺคหณญฺจ วุจฺจมานํ สงฺคหณาสงฺคหณานํ ปวตฺติวิเสเสน วุตฺตํ โหตีติ อาห ‘‘สงฺคหณา…เป.… อุทฺทิฏฺฐา’’ติฯ สงฺคหาภาวกโต อสงฺคโห สงฺคหเหตุโก สงฺคหสฺส ปวตฺติวิเสโสเยว นาม โหตีติ อาห ‘‘สงฺคหณปฺปวตฺติวิเสสวิรเห’’ติฯ เกนจิ สมุทยสจฺจาทินา ตีหิปิ สงฺคเหหิ สงฺคหิเตน สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺเนน ธมฺมวิเสเสน ปุน ตเถว สงฺคหิโต โส เอว สมุทยสจฺจาทิโก ธมฺมวิเสโส สงฺคหิเตน สงฺคหิโตฯ สงฺคาหกตฺตาภาวสพฺภาวา สงฺคาหกภาเวน น อุทฺธฏา, น อสงฺคาหกตฺตา เอวฯ ยถา หิ ตีหิ สงฺคเหหิ น สงฺคาหกา, เอวํ ทฺวีหิ, เอเกนปิ สงฺคเหน น สงฺคาหกา อิธ น อุทฺธฏาฯ เตหิ สงฺคหิตาติ เตหิ ตีหิ สงฺคเหหิ สงฺคหิตา ธมฺมาฯ ยสฺสาติ ยสฺส อตฺตโน สงฺคาหกสฺสฯ

สกลวาจเกนาติ อนวเสสํ ขนฺธาทิอตฺถํ วทนฺเตนฯ เตน ขนฺธาทิปเทนาติ ‘‘เตเนว สงฺคหํ คจฺเฉยฺยา’’ติ เอตฺถ เตน ขนฺธาทิปเทนาติ เอวํ โยเชตพฺพํฯ เอวํ ปน อโยเชตฺวา ‘‘ยํ อตฺตโน สงฺคาหกํ สงฺคณฺหิตฺวา ปุน เตเนว สงฺคหํ คจฺเฉยฺย, ตํ อญฺญํ สงฺคหิตํ นาม นตฺถี’’ติ เอวํ น สกฺกา วตฺตุํฯ กสฺมาติ เจ? น หิ เยน สมุทยสจฺจาทินา ยํ สงฺขารกฺขนฺธปริยาปนฺนํ ธมฺมชาตํ ขนฺธาทิสงฺคเหหิ สงฺคหิตํ, เตเนว สมุทยสจฺจาทินา ตสฺส ตทวสิฏฺฐสฺส สงฺขารกฺขนฺธธมฺมสฺส, น จ ตสฺเสว เกวลสฺส สมุทยสจฺจาทิกสฺส สงฺคโห ปุจฺฉิโต วิสฺสชฺชิโตติ โยชนา, อถ โข เตน สงฺขารกฺขนฺธธมฺเมน ผสฺสาทินาฯ สงฺคหิตสฺสาติ สงฺคหิตตาวิสิฏฺฐสฺสาติ อตฺโถฯ ตสฺมา อตฺตโน สงฺคาหกํ สกลกฺขณาทิํ สงฺคณฺหิตฺวา ปุน เตน ขนฺธาทิปเทน ยํ สงฺคหํ คจฺเฉยฺย, ตํ ตาทิสํ นตฺถีติ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ เวทนา สทฺโท จ ขนฺโธ อายตนญฺจาติ เวทนา วิสุํ ขนฺโธ, สทฺโท จ วิสุํ อายตนนฺติ อตฺโถฯ อญฺเญน ขนฺธนฺตราทินาฯ อสมฺมิสฺสนฺติ อพฺยากตทุกฺขสจฺจาทิ วิย อมิสฺสิตํฯ น หิ…เป.… เอตฺถาติ สงฺคหิตตาวิสิฏฺเฐน ธมฺเมน โย ธมฺโม สงฺคหิโต, ตสฺส สงฺคหิตตาวิสิฏฺโฐเยว โย สงฺคโห, โส น เอตฺถ วาเร ปุจฺฉิโต วิสฺสชฺชิโต จฯ

สงฺคโหวาติ เกวโล สงฺคโห , น กตฺตาเปกฺโขติ อตฺโถฯ น สงฺคาหเกนาติ อิทํ ยถาวุตฺเตน อตฺเถน นิวตฺติตสฺส ทสฺสนํฯ น หีติอาทิ ตํสมตฺถนํฯ

จตุตฺถนยสงฺคหิเตนสงฺคหิตปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. ปญฺจมนโย อสงฺคหิเตนอสงฺคหิตปทวณฺณนา

[193] วุตฺตนเยนาติ ยสฺมา สงฺคหปฺปวตฺติวิเสสวิรหิโต อสงฺคหิตธมฺมวิเสสนิสฺสิโต ปญฺจมนโย, ตสฺมา โย เอตฺถ เกนจิ อสงฺคหิเตน ธมฺมวิเสเสน ปุน อสงฺคหิโต ธมฺมวิเสโส อสงฺคหิเตน อสงฺคหิโต อสงฺคหิตตาย ปุจฺฉิตพฺโพ วิสฺสชฺชิตพฺโพ จฯ ตเมว ตาว ยถานิทฺธาริตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘รูปกฺขนฺเธน เย ธมฺมา ขนฺธ…เป.… อสงฺคหิตา, เตหิ ธมฺเมหิ เย ธมฺมา ขนฺธ…เป.… อสงฺคหิตาติ อาหา’’ติ จตุตฺถนเย วุตฺตนยานุสาเรนฯ ยถานิทฺธาริตธมฺมทสฺสนนฺติ ปาฬิยํ นิทฺธาริตปฺปการธมฺมทสฺสนํฯ สห สุขุมรูเปนาติ สสุขุมรูปํ, เตน สุขุมรูเปน สทฺธิํ คหิตํ วิญฺญาณํ, เตน สหิตธมฺมสมุทายา สสุขุม…เป.… ทายาฯ เก ปน เตติ อาห ‘‘ทุกฺขสจฺจา’’ติอาทิฯ เกสญฺจีติ นิพฺพานจกฺขายตนาทีนํฯ ตีหิปิ สงฺคเหหิฯ ปริปุณฺณสงฺคเหหิ ตีหิปิ สงฺคเหหิ อสงฺคาหกา ปริปุณฺณสงฺคหาสงฺคาหกาฯ อพฺยากตธมฺมสทิสา เนวทสฺสเนนนภาวนายปหาตพฺพเนวเสกฺขานาเสกฺขาทโยฯ อิตเรติ รูปกฺขนฺธาทโยฯ ตพฺพิปริยาเยนาติ วุตฺตวิปริยาเยน, ตีหิปิ สงฺคเหหิ อสงฺคเหตพฺพสฺส อตฺถิตาย ปริปุณฺณสงฺคหาสงฺคาหกตฺตาติ อตฺโถฯ

อสงฺคาหเกสุ นิพฺพานํ อนฺโตคธํ, ตสฺมา ตํ อนิทสฺสนอปฺปฏิเฆหิ อสงฺคเหตพฺพํ น โหตีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘น จ ตเทว ตสฺส อสงฺคาหก’’นฺติฯ ‘‘เวทนากฺขนฺเธน เย ธมฺมา’’ติอาทโย นว ปญฺหา ทุติยปญฺหาทโย, เต ปฐมปญฺเหน สทฺธิํ ทส, นามรูปปญฺหาทโย ปน จตุวีสตีติ อาห ‘‘สพฺเพปิ จตุตฺติํส โหนฺตี’’ติฯ รูปกฺขนฺธาทิวิเสสกปทนฺติ ‘‘รูปกฺขนฺเธนา’’ติอาทินา อสงฺคาหกตฺเตน วิเสสกํ รูปกฺขนฺธาทิปทํฯ ปุจฺฉายาติ จ ปุจฺฉนตฺถนฺติ อตฺโถฯ ‘‘รูปกฺขนฺเธนา’’ติอาทิ สพฺพมฺปิ วา วิญฺญาเปตุํ อิจฺฉิตภาเวน วจนํ ปญฺหภาวโต ปุจฺฉาฯ